Dzieje i przynależność administracyjna Gminy Nielisz

Terytorium dzisiejszej gminy Nielisz posiada długą i bogatą przeszłość. Historyczne metryki poszczególnych miejscowości gminy, udokumentowane źródłowo, w niektórych przypadkach sięgają czasów średniowiecza. Do najstarszych wsi gminy zaliczane są m.in.: Gruszka (1389 r.), Nawóz (1502 r.), Nielisz (XVI w.), Ruskie Piaski (XV w.), Średnie (1492 r.), Zarudzie (1497 r.), Złojec (1398 r.). Większa część tych majętności należała pierwotnie najprawdopodobniej m.in. do dóbr książęcych, a później królewskich, a także do rodów rycerskich herbu: Lubicz, Jelita, Ostoja, Korczak, Pobóg i in. W okresie X-XX w. dobra te stosunkowo często zmieniały też swoich właścicieli.

Obszar obecnej gminy Nielisz wraz z całym obszarem ziemi zamojskiej już w X w. znalazły się w obrębie państwa polskiego. Przez te obszary prowadził międzynarodowy szlak handlowy ze wschodu na zachód. Pod koniec XI w. ziemie te znalazły się pod panowaniem książąt ruskich, wchodząc w skład Rusi Halicko-Włodzimierskie (Księstwo halicko-wołyńskie). Po śmierci księcia Romana Halickiego w bitwie pod Zawichostem w 1205 r., przejściowo obszarem tym władał król Węgier Andrzej II, a następnie książę i król Rusi Daniel Halicki i jego następcy z rodu Romanowiczów. W 1340 r. tereny te wraz z pozostałymi ziemiami dawnej Rusi włodzimiersko-halickiej zostały zajęte przez Kazimierza Wielkiego i stały się przedmiotem wojen i politycznej rywalizacji Polski, Litwy i Węgier. W 1387 r. król Polski Władysław Jagiełło włączył ostatecznie to terytorium do Korony. Ziemia chełmińska w XV w. w skład której wchodziły obecne ziemie gminy Nielisz, była samodzielną jednostką administracyjną, zaliczaną do województwa ruskiego.

Utworzenie Gminy Nielisz
Powiększ

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. ziemie te weszły w skład zaboru austriackiego. Po drugim rozbiorze w 1793 r., terytorium gminy znalazło się w województwie lubelskim. W okresie Księstwa Warszawskiego (1809-1815) obszar gminy Nielisz wchodził w skład powiatu zamojskiego, departamentu lubelskiego Księstwa Warszawskiego, a po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815 r.) zależnego od Rosji, od 1816 r. do 1837 r. omawiane terytorium znalazło się w powiecie zamojskim, obwodzie zamojskim, w województwie lubelskim.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na mocy Ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 r., o organizacji władz administracyjnych II instancji, obszar gminy Nielisz wraz z całym terytorium powiatu zamojskiego znalazły się w granicach województwa lubelskiego.

W czasie II wojny światowej, w okresie okupacji niemieckiej, powiat zamojski znalazł się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa. W granicach tych jednostek leżał obszar gminy Nielisz. W grudniu 1942 r., z terenu gminy Nielisz wysiedlono miejscowości: Nawóz, Staw Noakowski-Kolonia, Ruskie Piaski, Wólka Złojecka, Złojec oraz Zarudzie. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. przywrócono przedwojenny podział administracyjny i teren gminy Nielisz wraz z powiatem zamojskim znalazły się w granicach województwa lubelskiego. Następnie w wyniku reformy administracyjnej kraju z 1954 r., zlikwidowano gminy i wprowadzono Gromadzkie Rady Narodowe. Taki stan utrzymywał się do 1973 r., po czym zlikwidowano gromady i przywrócono gminy. Wtedy też reaktywowano gminę Nielisz w powiecie zamojskim. Reforma administracji terytorialnej kraju w 1975 r., zlikwidowała powiaty i wprowadziła kolejne zmiany polegające na tym, iż od 1 czerwca tego roku, terytorium gminy Nielisz weszło w skład nowo powołanego województwa zamojskiego. Od 1 stycznia 1999 r., w wyniku nowej reformy, omawiany teren znalazł się w granicach reaktywowanego powiatu zamojskiego w województwie lubelskim. W 2016 r. z inicjatywy Wójta Gminy Nielisz Adama Wala oraz Rady Gminy Nielisz ustanowione zostały symbole Gminy Nielisz: herb, flaga i pieczęcie, mające stanowić trwałe znamiona tożsamości wspólnoty samorządowej, symbolizując więź historyczną, kulturową i społeczno – ekonomiczną mieszkańców gminy Nielisz.